​

Hiến pháp là luật cơ bản, có hiệu lực pháp lý cao nhất, là cơ sở để xây dựng hệ thống pháp luật và tổ chức bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiến pháp năm 2013, sau hơn một thập kỷ thực thi, đã tạo nên nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển đất nước, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và quản lý thống nhất của Nhà nước.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều yêu cầu về tinh gọn bộ máy, đổi mới mô hình tăng trưởng, đẩy mạnh chuyển đổi số, cải cách thể chế và hội nhập quốc tế sâu rộng, thực tiễn đang đặt ra yêu cầu cần nghiên cứu, rà soát để từng bước sửa đổi, bổ sung Hiến pháp nhằm tạo cơ sở hiến định cho việc thực hiện cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy, xây dựng, hoàn thiện, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ phát triển đất nước nhanh, bền vững trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc.

Dự thảo những đề xuất sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2023 liên quan đến các vấn đề lớn như: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; Công đoàn Việt Nam; Quyền trình dự án luật, dự án pháp lệnh của các tổ chức chính trị - xã hội; Tổ chức đơn vị hành chính và về chính quyền địa phương. Tuy nhiên, tác giả chỉ đề xuất một số ý kiến liên quan đến chính quyền địa phương, nhằm đảm bảo hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động quản lý nhà nước ở địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân ở cơ sở.

* Điều 110 về “Chính quyền địa phương", dự thảo quy định:

“1. Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

2. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

3. Việc xác định các loại đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập, chia đơn vị hành chính, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính do Quốc hội quy định.".

  Với quy định này, rõ ràng chưa thể chế hoá rõ quan điểm của Đảng về việc bỏ đơn vị hành chính cấp huyện. Vì vậy, tác giả kiến nghị việc quy định Điều 110 phải đảm bảo thể chế hoá cụ thể, chính xác quan điểm của Đảng, đồng thời phải rõ ràng, dễ hiểu đối với toàn dân. Hơn nữa, Hiến pháp là đạo luật gốc, đạo luật cơ bản của Nhà nước - Nhà nước của dân, do dân, vì dân thì phải phản ánh được ý chí và nguyện vọng của người dân để ngăn ngừa, loại trừ việc tuỳ tiện trong thay đổi tổ chức đơn vị hành chính hai cấp ở Việt Nam. Hơn nữa, chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, bỏ đơn vị hành chính cấp huyện là một chủ trương đúng đắn của Đảng ta trong bối cảnh đặt ra yêu cầu ngày càng cao của quá trình quản trị quốc gia, quản trị địa phương. Trên tinh thần đó, tác giả kiến nghị hướng sửa đổi như sau:

  1. Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân chia thành:

Đơn vị hành chính cấp tỉnh gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

Đơn vị hành chính cấp cơ sở gồm xã, phường và đặc khu ở hải đảo.

Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

2. Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định.

* Điều 111 về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương, dự thảo quy định:

1. Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức ở đơn vị hành chính phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định.

Như vậy, chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả quản trị đô thị, tinh gọn bộ máy, phù hợp với xu hướng quản lý đô thị hiện đại, đồng thời đảm bảo tính linh hoạt, phù hợp với đặc điểm kinh tế -xã hội và yêu cầu quản lý ở từng vùng, lãnh thổ, Hiến pháp cần xác định rõ mô hình chính quyền đô thị và nông thôn, hải đảo, tránh áp dụng cơ học mô hình Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân cho tất cả các vùng. Tác giả đề xuất hướng điều chỉnh như sau: “Chính quyền địa phương ở nông thôn gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân; chính quyền địa phương ở đô thị, hải đảo có thể tổ chức theo mô hình khác phù hợp với yêu cầu quản lý, theo luật định"

* Điều 112 “Về chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của chính quyền địa phương". Hiến pháp năm 2013 quy định: 

“1. Chính quyền địa phương tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật tại địa phương; quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên.

2. Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của mỗi cấp chính quyền địa phương. 

3. Trong trường hợp cần thiết, chính quyền địa phương được giao thực hiện một số nhiệm vụ của cơ quan nhà nước cấp trên với các điều kiện bảo đảm thực hiện nhiệm vụ đó". 

Dự thảo sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 112 như sau:

“2. Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của chính quyền địa phương cùng cấp". 

Tuy nhiên, nội dung sửa đổi còn mang tính khái quát, chưa nêu rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của chính quyền cơ sở. Trong thực tế, đây là cấp gần dân nhất, là nơi trực tiếp triển khai chủ trương, chính sách và phản ánh nguyện vọng của người dân. Vì vậy, tác giả đề xuất Hiến pháp sửa đổi lần này cần xác định thật rõ thẩm quyền của chính quyền cơ sở để đảm bảo tính chủ động trong quản lý và phục vụ nhân dân. Trong đó, cần xác định rõ thẩm quyền lập quy, hành chính và tài chính. Cụ thể: (1) chính quyền cơ sở có quyền ban hành các văn bản hành chính áp dụng pháp luật trong phạm vi địa phương (phù hợp với luật định); (2) Có cơ chế phân cấp rõ ràng về quản lý ngân sách, đầu tư công, sử dụng đất đai, thu - chi tài chính để chính quyền cơ sở chủ động giải quyết các vấn đề phát sinh tại địa bàn; (3) Vì vậy, rất cần thiết phải quy định về giám sát, phản biện xã hội của Nhân dân đối với hoạt động của chính quyền cơ sở để bảo đảm sự minh bạch, trách nhiệm giải trình.  

Ngoài ra, để đảm bảo tính đồng bộ, cần sửa đổi Hiến pháp theo hướng thiết lập nguyên tắc phân quyền rõ ràng giữa Trung ương và địa phương, trong đó có chính quyền cơ sở đảm bảo đúng chủ trương của Đảng là “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm" và “phân quyền thực chất". Hiến pháp cần quy định rõ về nguyên tắc tổ chức chính quyền địa phương theo hướng phân quyền, xác định rõ trách nhiệm và quyền hạn của từng cấp, tránh chồng chéo, đùn đẩy, không rõ trách nhiệm, nhằm đảm bảo tính tự chủ của địa phương, giảm sự can thiệp hành chính từ trung ương trong những vấn đề không cần thiết. Tác giả đề xuất bổ sung Điều 112: “Nhà nước bảo đảm phân quyền hợp lý giữa trung ương và địa phương, tạo điều kiện để chính quyền địa phương chủ động, tự chịu trách nhiệm trong quản lý, điều hành và phát triển kinh tế-xã hội tại địa phương"

​​***

Việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này là cơ hội quan trọng để tiếp tục hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó chính quyền địa phương, đặc biệt là chính quyền địa phương cấp cơ sở cần được nhìn nhận đúng vai trò và trao quyền tương xứng để phát huy tính chủ động, gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân tốt hơn. Góp phần xây dựng bộ máy chính quyền tinh gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, gắn kết chặt chẽ với Nhân dân.